Augustus 2016
Broedvogels, reguliere- en zeldzame pleisteraars in het (westelijk deel) van het Recreatiegebied Geestmerambacht.
Inleiding.
Het Recreatiegebied Geestmerambacht te Langedijk is ontstaan na de ruilverkaveling van de polder Geestmerambacht in de 70’er jaren van de vorige eeuw. Daarbij waren een aantal functies in beeld. Vastgesteld was dat in de ondergrond van het gebied een grote hoeveelheid winbaar zand aanwezig was wat benut kon worden voor de ontwikkeling van woningbouwlocaties en als ondergrond voor aan te leggen wegen. Daarnaast werd voorzien dat als gevolg van de sterk toe te nemen bevolking van deze regio er een te grote recreatiedruk zou ontstaan op het kustgebied. Een groene waterrijke locatie achter die kustzone vlak bij de woningbouwlocaties zou een deel van die recreatiedruk kunnen opvangen. Tenslotte kon dit gebied, mede ook door zijn ligging grenzend aan het natuurgebied de Kleimeer, dienen als compensatie voor de verloren natuurwaarden in het te verstedelijken gebied.
Na beëindiging van de zandwinning bleef de dubbelfunctie recreatie en natuur over. Behoudens enkele gebiedsdelen langs de Wagenweg kreeg het gehele gebied de EHS-status, thans omgedoopt tot Natuurnetwerk Nederland (NNN). In de gebieds-visie voor het recreatiegebied werden de niet als NNN gebied bestemde gronden langs de Wagenweg aangewezen als gronden t.b.v. intensieve recreatie waar ook recreatieve bebouwing kon worden toegestaan. In dat kader is speelpark De Zwaan, manege Beukers, camping Molengroet en meer recent het Evenemententerrein ontwikkeld.
Het gebied rond de plas is ontwikkeld als groengebied met op een aantal plekken strandjes. Het gebied leent zich bij uitstek voor wandelen, fietsen en in de zomerperiode voor waterrecreatie.
Ten behoeve van het beheer werd een recreatieschap opgericht waarin de provincie Noord-Holland, de gemeenten Langedijk, Alkmaar, Heerhugowaard en Bergen participeren. Momenteel speelt de wens van de provincie NH om uit te treden uit het schap.
De directe aanleiding tot dit onderzoek is gelegen in de plannen om in de noordwesthoek van de plas, op de heuvel naast de plek waar het uitwateringskanaal vanuit de plas aftakt, een grootschalig Beachpark te ontwikkelen bestaande uit onder meer een hoge klimtoren met tokkelbaan en een restaurant. Aangezien een dergelijke ontwikkeling naar onze stellige verwachting een duidelijke invloed zal hebben op de in het natuurgebied De Kleimeer als ook in een groot deel van het recreatiegebied aanwezige vogelpopulaties was het wenselijk om over recente broedvogelgegevens te beschikken.
Voor de gehele Kleimeer is in overleg met Staatsbosbeheer een afzonderlijke broedvogelinventarisatie uitgevoerd. Onderstaand wordt verslag gedaan van de uitkomsten van de inventarisatie van het noordwestelijk deel van het recreatiegebied. De ornithologische waarde van het recreatiegebied wordt naast de broedvogels echter ook bepaald door pleisterende en doortrekkende vogels. Om die reden is een overzicht van regelmatige en onregelmatige pleisteraars in het gebied toegevoegd. Daarmee bestaat dan een jaarrond actueel beeld van de ornithologische waarde van het betreffende gebied. Het onderzoek is uitgevoerd door leden van de Vogelwerkgroep Alkmaar e.O.
Terreinomschrijving.
Het onderzochte deel van het recreatiegebied zoals aangegeven op bijgaande situatietekening bestaat uit 3 gebiedstypen.
- Open water bestaande uit het westelijk deel van de recreatieplas en een deel van het voormalige (thans afgedamde) uitwateringskanaal tussen de recreatieplas en het Noord-Hollands kanaal;
- Bosplantsoenstroken bestaande uit diverse hogere boomsoorten met een gevarieerde onder begroeiing;
- Bloemrijke graslanden:
a) langs de noordzijde van het uitwateringskanaal;
b) grenzend aan de recreatieplas, oostelijk van de uitkijkheuvel;
c) zones tussen de stroken bosperceel;
In zowel de bosplantsoenstroken als de bloemrijke graslanden is sprake van doorsnijding door fiets- voet- en ruiterpaden.
Situatietekening onderzocht gebied.
Inventarisatiemethode.
De broedvogels zijn in het broedseizoen 2016 geïnventariseerd volgens de BMP methode (Broedvogel Monitoring Project) van SOVON.
Het aantal tellingen bedroeg zes en betroffen allen vroege ochtend tellingen.
Data 2016:
31 maart
12 april
22 april
09 mei
25 mei
08 juni
Daarnaast is de website Waarneming.nl doorgezocht op soorten welke, gedurende de afgelopen 5 jaar (vanaf 1 juli 2011) met een zekere regelmaat zijn vastgesteld in het onderzoeksgebied. Denk hierbij aan:
- Broedvogels vanuit de omgeving die gebruik maken van het onderzoeksgebied;
- Doortrekkers;
- Wintergasten (soms ook soorten welke in het onderzoeksgebied hebben gebroed maar ’s winters in beduidend grotere aantallen aanwezig zijn);
Tenslotte is op dezelfde wijze in de website Waarneming.nl gezocht naar soorten welke, gedurende de afgelopen 5 jaar onregelmatig, zijnde slechts één of twéé maal, zijn vastgesteld in het onderzoeksgebied.
Zowel bij de broedvogels als bij de niet broedvogels is een indeling gehanteerd naar de gebiedstypen zoals die in het onderzoeksgebied aanwezig zijn. Bij de niet broedvogels is dit niet volledig mogelijk zodat voor die categorie tevens een groep is gemaakt die niet gekoppeld is aan de aanwezige gebiedstypen.
Broedvogels.
- Water- en moerasvogels Aantal territoria
| Fuut | 10 |
| Grauwe Gans | 4 |
| Grote Canadese Gans | 1 |
| Nijlgans | 1 |
| Wilde Eend | 2 |
| Krakeend | 2 |
| Dodaars | 1 |
| Waterhoen | 3 |
| Meerkoet | 6 |
| Kleine Karekiet | 9 |
| Bosrietzanger | 3 |
| Rietzanger | 1 |
| Rietgors | 2 |
- Bos- en struweelvogels Aantal territoria
| Houtduif | 8 |
| Koekoek | 1 |
| Bonte Specht | 2 |
| Winterkoning | 30 |
| Heggenmus | 2 |
| Roodborst | 12 |
| Nachtegaal | 2 |
| Zanglijster | 5 |
| Merel | 6 |
| Tuinfluiter | 2 |
| Zwartkop | 21 |
| Braamsluiper | 1 |
| Grasmus | 2 |
| Fitis | 13 |
| Tjiftjaf | 15 |
| Koolmees | 6 |
| Pimpelmees | 2 |
| Staartmees | 1 |
| Boomkruiper | 1 |
| Gaai | 1 |
| Ekster | 1 |
| Zwarte Kraai | 1 |
| Vink | 4 |
| Kneu | 1 |
Regelmatig aanwezige soorten.
- Water- en moerasvogels
| Knobbelzwaan | Kuifeend | Visarend |
| Wilde Zwaan | Brilduiker | Waterral |
| Kleine Zwaan | Nonnetje | Meerkoet |
| Grauwe Gans | Grote Zaagbek | Scholekster |
| Grote Canadese Gans | Dodaars | Oeverloper |
| Nijlgans | Geoorde Fuut | Watersnip |
| Bergeend | Roodhalsfuut | Bokje |
| Wilde eend | Fuut | Kokmeeuw |
| Krakeend | Aalscholver | Stormmeeuw |
| Slobeend | Blauwe Reiger | Zilvermeeuw |
| Smient | Roerdomp | Kleine Mantelmeeuw |
| Wintertaling | Zwarte Ibis | Grote Mantelmeeuw |
| Zomertaling | Lepelaar | Visdief |
| Tafeleend | Bruine Kiekendief | IJsvogel |
| Oeverzwaluw |
- Bos- en struweelvogels
| Sperwer | Houtsnip | Putter |
| Havik | Roodborsttapuit | Groenling |
| Ransuil | Koperwiek | Sijs |
| Boomvalk | Kramsvogel | Keep |
| Buizerd | Zanglijster | Goudhaan |
| Blauwborst | Vuurgoudhaan | Appelvink |
- Soorten niet specifiek gekoppeld aan gebiedstypen A. of B.
| Blauwe Kiekendief | Huiszwaluw | Spreeuw |
| Torenvalk | Boerenzwaluw | Slechtvalk |
| Gierzwaluw | Boomvalk | Witte Kwikstaart |
| Kerkuil | Gele Kwikstaart |
Onregelmatig aanwezige soorten.
- Water- en moerasvogels
| Rosse Stekelstaart | Bonte Kraai | Buffelkopeend (esc.) |
| Zwarte Stern | Parelduiker | Roodkeelduiker |
- Bos- en struweelvogels
| Bruine Boszanger | Wielewaal | Draaihals |
| Spotvogel | Groene Specht | Paapje |
| Pestvogel | Goudvink |
Soortbespreking.
Een vergelijking van de huidige broedvogels met die uit de inventarisatiegegevens van de 80’er jaren van de vorige eeuw is achterwege gelaten wegens het feit dat het totale recreatiegebied in de tussenliggende jaren duidelijk veranderd is van een jong parkachtig landschap naar een meer volgroeid gebied waarin met name de bosplantsoenstroken met de thans aanwezige grote oudere boompartijen aantrekkelijk zijn voor een deels andere vogel- gemeenschap.
De daarin thuishorende soorten zoals Winterkoning, Zwartkop en Roodborst zijn dan ook in flinke aantallen aanwezig. Ook de aanwezigheid van 2 territoria van de Grote Bonte Specht en 1 territoria van de Boomkruiper wijzen op de volgroeide status van de bospercelen.
Voor de water- en moerasvogels zou een vergelijking met de 80’er jaren nog wel enigszins relevant zijn zij het dat de landelijke trends hier ook bepalend zijn voor de verschillen. Grauwe Gans en Grote Canadese Gans hebben zich inmiddels gevestigd als broedvogels evenals de Krakeend. Dit is volledig toe te schrijven aan landelijke trends.
Tijdens de 1e telrondes werden nog groepjes Tafel- en Kuifeenden gesignaleerd echter tot de vaststelling van territoria heeft dit niet geleid. Zeer waarschijnlijk is wel elders binnen het recreatiegebied gebroed door deze soorten. Dit geldt ook zeker voor het paar Zomertaling wat in het vroege voorjaar werd gezien en wat naar later bleek waarschijnlijk het broedpaar van de Kleimeer was.
De Blauwborst is jarenlang broedvogel geweest binnen het onderzoeksgebied maar kon dit jaar niet als zodanig worden vastgesteld.
Met betrekking tot de regelmatig aanwezige soorten springt de Zwarte Ibis er uit. Deze soort breidt zich binnen Europa in noordelijke richting uit en de aanwezigheid van wisselende aantallen in met name de uitbreiding Kleimeer was voor velen desondanks een verrassing.
Doordat regelmatig geslapen werd in bomen ter hoogte van de parkeerplaats aan het Vlasgat is deze soort in deze inventarisatie meegeteld als regelmatig aanwezige soort. Het zou heel mooi zijn als binnen enkele jaren deze soort als broedvogel van het recreatiegebied kan worden genoteerd.
Het Zomerdel (de recreatieplas) is door de jaren heen altijd al zeer belangrijk geweest als overwinteringsgebied voor watervogels. Ten gevolge van de aanzienlijke diepte is hier in winterperiodes met vorst nog heel lang sprake van open water. Dit heeft een sterk aanzuigende werking op watervogels. In zachte winters zijn de aantallen vogels en ook de diversiteit aan soorten lager maar nog steeds is er sprake van een gebied met een belangrijke functie voor overwinteraars.
Ten aanzien van de onregelmatig aanwezige soorten geldt dat hun aanwezigheid in het gebied altijd een verrassing is en eens te meer aantoont wat de potentie van dit gebied is. Sommige van deze soorten zoals de Wielewaal en Spotvogel zijn buiten de onderzoeksperiode ook al wel als broedvogel in het gebied vastgesteld.
Vogelwerkgroep Alkmaar e.O.